Legalny rynek czynników chłodniczych o wysokim GWP (Global Warming Potential) kurczy się z roku na rok. Wszystko za sprawą kontyngentów (quota). W majestacie prawa – tj. unijnego rozporządzenia F-gazowego i polskiej ustawy F-gazowej – każdego roku maleje liczba ton równoważnych dwutlenku węgla (t CO₂eq) czynników chłodniczych, którą można przywieźć na rynek krajowy spoza UE. W 2021 r. kontyngent wyniósł 45% wartości bazowej – z 2015 r. Czy to oznacza mniejszą ilość czynników na rynku? Niekoniecznie. W Polsce (wg Bazy Danych Sprawozdań Instytutu Chemii Przemysłowej) w 2018 r. liczba ton CO2eq czynników chłodniczych spadła, ale ilość tych samych czynników (w tonach metrycznych) wzrosła. Taka pozorna sprzeczność wiąże się z wartością GWP wprowadzanych na rynek czynników – czynnika o niższym GWP można wprowadzić na rynek dużo więcej niż gazu cieplarnianego (np. 1 tona CO2eq czynnika R404A to zaledwie 0,255 kg czynnika, a 1 tona CO2eq czynnika R1234ze – 143 kg czynnika). Zatem czynników na rynku jest więcej, ale dzięki niższemu GWP są bardziej przyjazne środowisku. Można odtrąbić zwycięstwo, że rozporządzenie F-gazowe działa, gdyby nie jedno “ale”…

Otóż obraz ten dotyczy tylko rynku legalnego…

Rynek czynników chłodniczych w UE rządzi się prawami rynku regulowanego – ceny czynników są wysokie, legalny obrót wymaga odpowiednich certyfikatów od sprzedającego i kupującego, a popyt jest wyraźnie wyższy od podaży. W tej sytuacji powstaje i ma się dobrze czarny rynek czynników chłodniczych, któremu dodatkowo sprzyja rosnące znaczenie internetu jako kanału sprzedaży – znaczna część nielegalnej sprzedaży ma miejsce na portalach e-commerce (marketplace) lub aukcyjnych.

Nielegalne czynniki najczęściej pochodzą z Chin, a do UE wjeżdżają głównie z Ukrainy lub Turcji. Celnicy różnych krajów uczą się od chłodniczych organizacji branżowych wyczulenia na potencjalne ścieżki przemytu – nielegalne butle z brakującymi dokumentami czy transport w butlach na LPG. Europejski Komitet Techniczny ds. Węglowodorów Fluorowanych (European Fluorocarbons Technical Committee – EFCTC) szacuje, że w latach 2018-2019 na teren Unii Europejskiej przemycono nawet 73 mln t CO2eq (z tego 31 mln ton CO2eq w 2019 r.) czynników chłodniczych. EFCTC, który prowadzi europejską platformę do anonimowych zgłoszeń nieprawidłowości związanych z produktami F-gazowymi i handlem nimi [https://efctc.integrityline.org], w 2020 r. otrzymał 111 takich zgłoszeń. Współpracując z biurem śledczym, Komitet skierował 73 udokumentowane zgłoszenia do Europejskiego Urzędu ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych. Na ich podstawie dokonano 13 zatrzymań, z czego największego w Rumunii – jadąca z Turcji kontrabanda obejmowała ponad 7 tys. butli w kilku ciężarówkach. Prasa branżowa regularnie donosi o udaremnieniu prób przemytu dużych partii nielegalnych czynników w różnych krajach UE (np. Hiszpanii czy Bułgarii).

Nielegalny handel czynnikami chłodniczymi ma kilka aspektów. Po pierwsze, są one sprzedawane i kupowane bez certyfikatów F-gazowych dla przedsiębiorców – a zgodnie z ustawą F-gazową zarówno sprzedający, jak i kupujący musi taki certyfikat mieć. Po drugie, dostarczane są w butlach niezgodnych z wymaganiami prawnymi – bez odpowiednich oznaczeń albo w wycofanych z użytku w UE butlach jednorazowych i oczywiście bez wymaganej przez polskie prawo możliwości otrzymania karty charakterystyki produktu. Po trzecie, do obrotu wprowadzane są czynniki pierwotne, którymi w UE już nie można handlować. Po czwarte, niepewne pochodzenie czynnika sprawia, że tania butla często zawiera interesującą mieszaninę, w której właściwego czynnika jest na przykład 12%, a głównym składnikiem okazuje się palny i toksyczny chlorek metylu. Zatem kupowanie nielegalnych czynników chłodniczych jest nie tylko niezgodne z prawem F-gazowym i cywilnym oraz zasadami uczciwej konkurencji, ale też po prostu niebezpieczne dla kupującego, dla serwisanta pracującego z tym czynnikiem i dla użytkownika instalacji, do której czynnik zostanie wprowadzony.

Czy możemy zatem skutecznie powiedzieć “NIE” czarnemu rynkowi czynników chłodniczych?

#SayNoToIllegalHFCs

Przede wszystkim wszyscy, jako uczestnicy rynku chłodniczego, możemy po prostu postępować właściwie i legalnie. Kupując czynnik (zawsze jako firma!), należy wybierać dostawcę legitymującego się certyfikatem F-gazowym dla przedsiębiorcy. Warto sprawdzić butlę i żądać aktualnej karty charakterystyki produktu, potwierdzonej przez Instytut Chemii Przemysłowej. Legalna butla (w ustawie F-gazowej opisana jako “pojemnik”) musi być prawidłowo oznakowana. Konieczna jest ważna legalizacja – wybity znak „π” z kodem jednostki certyfikującej, ciśnienie dopuszczalne (dla danego czynnika), nazwa właściciela butli oraz etykieta: dane firmy napełniającej butlę czynnikiem, wzór chemiczny czynnika, pełna nazwa chemiczna czynnika i jego oznaczenie, numer UN oraz znak ostrzegawczy. Na butlach z czynnikiem nielegalnym najczęściej brakuje nazwy właściciela i danych firmy napełniającej butlę.

Wiedząc o pojawieniu się na rynku nielegalnego (podrabianego) czynnika należy zgłosić ten fakt do Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska. Podejrzenie nielegalnego incydentu można też anonimowo zgłosić przez platformę prowadzoną przez Europejski Komitet Techniczny ds. Węglowodorów Fluorowanych [https://efctc.integrityline.org]. Komitet zachęca także do deklaracji wsparcia dla akcji #SayNoToIllegalHFCs [https://stopillegalcooling.eu/].

Zrobię swoje, by powstrzymać nielegalny handel HFC (I pledge to do my part TO end the illegal HFC trade)

W Entalpii Europe mówimy NIE nielegalnym czynnikom chłodniczym (#SayNoToIllegalHFCs) nie tylko deklaratywnie, ale przez całą naszą codzienną działalność. W ten sposób bez wielkich słów działamy na rzecz legalnego i etycznego biznesu, środowiska i bezpieczeństwa instalatorów i użytkowników. Polecamy wszystkim :).